Giai đoạn hình thành bong bóng tài chính – Nhận diện sớm để không là người gánh cuối
Lịch sử tài chính đã chứng kiến vô số bong bóng: từ “Tulip Mania” ở Hà Lan thế kỷ 17, tới bong bóng Dotcom năm 2000 hay khủng hoảng tài chính năm 2008. Một điểm chung là: ban đầu, mọi thứ đều có vẻ rất hợp lý. Nhưng sau đó, thị trường bị thổi phồng bởi kỳ vọng, lòng tham và hiệu ứng đám đông. Đến khi bong bóng vỡ, hàng triệu người trả giá bằng mồ hôi nước mắt, tài sản tích cóp cả đời. Và đáng nói nhất, phần đông không hề nhận ra mình đang ở trong một bong bóng… cho đến khi quá muộn.
1. Bong bóng luôn bắt đầu từ niềm tin hợp lý
Mọi bong bóng đều có nền tảng ban đầu rất “có lý”: một công nghệ mới, một mô hình tăng trưởng thần kỳ, một chính sách nới lỏng… khiến tài sản bắt đầu tăng giá. Ví dụ như bất động sản sau giai đoạn nới lỏng tiền tệ 2020-2021, hay Bitcoin sau cơn sốt tiền mã hóa. Giai đoạn đầu, những người vào sớm thường được thưởng đậm, điều này càng củng cố niềm tin rằng “nó sẽ còn tăng nữa”.
2. Tâm lý đám đông tạo sóng lớn hơn thực tế
Khi giá tăng và có người khoe lãi, người sau sẽ fomo vào. Đám đông bắt đầu hình thành. Truyền thông, hội nhóm, chuyên gia YouTube… góp phần làm tăng kỳ vọng. Kỳ vọng tăng giá không còn dựa trên giá trị thực mà dựa trên niềm tin rằng người khác sẽ mua với giá cao hơn. Và lúc này, thị trường đã bước qua ranh giới hợp lý, tiến dần tới sự “hưng phấn”.
3. Các tín hiệu cảnh báo thường bị bỏ qua
Khi thị trường đã tăng một đoạn dài, sẽ có người lên tiếng cảnh báo. Nhưng đa phần họ bị cho là “gato”, “gồng lỗ”, hoặc “bỏ lỡ cơ hội”. Ngay cả khi có những tín hiệu như: lãi suất bắt đầu tăng, dòng tiền bị siết, giá trị vượt xa thu nhập/thực tế…, thì đám đông vẫn cho rằng “lần này sẽ khác”. Và chính sự tự tin thái quá này là nhiên liệu thổi to quả bong bóng.
4. Nhà đầu tư bắt đầu vay mượn, margin, đòn bẩy mạnh
Lúc này, không chỉ vốn thật, mà dòng tiền vay mượn cũng ào ào đổ vào. Từ cầm cố nhà, thế chấp sổ đỏ, vay nóng, thậm chí mua hàng trả góp để đầu tư lại… Margin tăng cao chưa từng thấy. Rất nhiều người không còn quản trị rủi ro, mà chỉ nhìn thấy mức lợi nhuận tiềm năng trước mắt.
5. Sự lan tỏa bong bóng sang nhiều lớp tài sản khác
Khi một kênh tăng mạnh, các kênh liên quan cũng bị cuốn theo. Ví dụ: chứng khoán tăng – người ta bắt đầu rút tiền từ gửi ngân hàng, bán bất động sản để chuyển vào cổ phiếu. Sau đó, chính các tài sản khác cũng tăng theo vì kỳ vọng dòng tiền “chạy vòng quanh”. Kết quả là bong bóng không chỉ giới hạn trong 1 lớp tài sản mà lan rộng toàn thị trường.
6. Những người giàu kinh nghiệm bắt đầu thoát hàng âm thầm
Một đặc điểm ít ai nhận ra là: những người đi trước, giàu kinh nghiệm thường không “khoe” thoát hàng. Họ âm thầm chốt lời, rút bớt vốn về tài sản an toàn. Trong khi đám đông vẫn còn mải mê phấn khích, họ đã hạ đòn bẩy, cắt margin, chuyển dần về tiền mặt. Đây là giai đoạn phân phối đỉnh, và cũng là lúc nguy hiểm nhất cho những người vừa mới vào cuộc chơi.
7. Một cú “thiên nga đen” là đủ để bóp nổ quả bóng
Bong bóng không cần lý do để vỡ. Chỉ cần một cú sốc nhỏ: lãi suất tăng bất ngờ, tin xấu từ một ngân hàng, một cú sập coin top… cũng đủ để tạo ra phản ứng dây chuyền. Những người margin sẽ bị gọi nợ, bán tháo hàng loạt. Giá rơi nhanh hơn tưởng tượng. Sàn khóa lệnh, kênh thông tin rối loạn. Và sự hoảng loạn lan rộng khắp nơi.
8. Khi bong bóng vỡ, tiền không biến mất – nó chỉ chuyển chỗ
Câu nói này nghe có vẻ lý thuyết, nhưng rất thực tế: những người vào sau – lỗ, cháy tài khoản, mất nhà. Những người vào trước – thoát hàng đúng lúc, gom lại tài sản với giá rẻ. Dòng tiền chuyển từ tay người thiếu hiểu biết sang người có hệ thống tư duy tốt hơn. Trong bong bóng, người biết “dừng lại” mới là người chiến thắng.
9. Xuất hiện các “chuyên gia phong trào”
Ở giai đoạn bong bóng hình thành, chúng ta sẽ thấy “mọc lên” rất nhiều chuyên gia trên mạng xã hội. Họ thường không có bề dày kinh nghiệm, chỉ mới đầu tư vài tháng nhưng đã tự tin livestream dạy người khác. Những nội dung kiểu “cách tôi kiếm 500 triệu từ coin chỉ sau 1 tháng” hay “làm giàu từ chứng khoán không cần vốn” xuất hiện đầy rẫy.
Thực chất, họ chỉ đơn giản là gặp may trong một con sóng tăng. Nhưng người mới vào thị trường thường không phân biệt được, dẫn đến chạy theo, đặt niềm tin sai chỗ, rồi trả giá rất đắt khi thị trường đảo chiều.
10. Xu hướng vay nợ, margin, đòn bẩy tăng mạnh
Khi thị trường quá “ngon ăn”, nhà đầu tư bắt đầu sử dụng đòn bẩy tài chính quá mức. Vay ngân hàng, cầm cố tài sản, margin tối đa. Có người còn đi vay nóng, ứng trước thẻ tín dụng, thậm chí kéo cả người thân vào cuộc chơi.
Đòn bẩy giúp gia tăng lợi nhuận nhanh, nhưng cũng khiến tài khoản cháy cực nhanh khi thị trường đảo chiều. Rất nhiều vụ “full margin ở đỉnh” và mất sạch trong vài phiên là kịch bản quá quen thuộc.
11. Không còn nghe lời khuyên trái chiều
Tâm lý số đông lúc này rất dễ bị “ngáo chiến thắng”. Những tiếng nói cảnh báo, những phân tích kỹ lưỡng sẽ bị xem là “dìm hàng”, “chim lợn”, “anti”. Ai cũng muốn nghe những lời tô hồng. Tin vào kịch bản giá cứ lên mãi, thị trường chỉ có tăng.
Những ai phân tích rủi ro sẽ bị bỏ ngoài tai, hoặc bị công kích. Lúc này, đám đông trở thành một cỗ máy tự khuếch đại niềm tin ảo tưởng – một trong những đặc điểm quan trọng của bong bóng tài chính.
12. Các tài sản phi lý được “thần thánh hóa”
Bắt đầu xuất hiện những câu chuyện phi lý được kể như huyền thoại: đồng coin XYZ tăng 100 lần chỉ sau vài tháng, cổ phiếu ABC chưa có lợi nhuận nhưng giá tăng gấp 5 lần vì “có hệ sinh thái”, “kỳ vọng thị phần tương lai”.
Bản chất của bong bóng là kỳ vọng phi lý, vượt xa giá trị nội tại. Nhưng lúc này không ai quan tâm tới phân tích cơ bản nữa. Chỉ cần “nghe nói sẽ tăng tiếp” là đã đủ để người ta dốc tiền vào.
13. Niềm tin mù quáng vào chu kỳ mới
Khi sóng tăng diễn ra quá lâu, đám đông bắt đầu tin rằng thị trường đang bước vào một “kỷ nguyên mới”, “cuộc cách mạng tài chính”, “thời đại không bao giờ giảm”.
Tâm lý “lần này khác” (this time is different) luôn là lời biện minh phổ biến. Nhưng thực tế cho thấy không có gì là khác. Chu kỳ tài chính vẫn tuân theo quy luật bong bóng – vỡ bong bóng từ hàng trăm năm nay.
14. Sự tham gia của người “ngoài ngành”
Một trong những tín hiệu cực kỳ rõ cho thấy bong bóng sắp đến đỉnh là khi người ngoài ngành đổ xô vào: cô bán tạp hóa cũng chơi coin, anh shipper hỏi mã cổ phiếu, nhân viên văn phòng rủ nhau lập hội đầu tư…
Khi việc đầu tư trở thành chủ đề trò chuyện phổ biến ở quán cà phê, trong các nhóm chat, thì nhiều khả năng thị trường đã đi quá xa so với giá trị thực. Dòng tiền không còn đến từ các nhà đầu tư hiểu biết mà đến từ sự “mù quáng số đông”.
15. Xuất hiện các sản phẩm đầu tư “lạ”
Trong bong bóng, người ta bắt đầu sáng tạo ra các sản phẩm đầu tư cực kỳ phức tạp, khó hiểu nhưng lại được “thổi phồng” là cơ hội cực lớn. Ví dụ: mô hình lending coin, staking theo chuỗi đa tầng, lãi suất ảo 100%/năm, v.v…
Khi dòng tiền khát lợi nhuận, những mô hình Ponzi và MLM trá hình bắt đầu nở rộ, lợi dụng sự thiếu hiểu biết của người mới để hút vốn. Và thường khi bong bóng vỡ, đây là nơi thiệt hại nặng nề nhất.
16. Bong bóng không vỡ trong tiếng la hét… mà trong sự im lặng
Khác với tưởng tượng, bong bóng không vỡ bởi một cú nổ ầm ỹ mà thường là một chuỗi giảm nhẹ liên tục, dần dà giết chết niềm tin. Lúc đầu là chỉnh nhẹ, rồi dần mất thanh khoản, dòng tiền co lại, người ta không còn hào hứng chia sẻ.
Đến khi mọi người nhận ra “sóng này không hồi” thì đã quá muộn. Tài khoản bốc hơi, niềm tin cạn kiệt. Sự sụp đổ diễn ra trong lặng lẽ, và chỉ khi quá nửa nhà đầu tư đã rút lui, thị trường mới bắt đầu “chạm đáy thật”.
17. Cách nhận diện bong bóng – khi mọi thứ bắt đầu “phi lý” mà vẫn hợp lý với số đông
Một trong những dấu hiệu đầu tiên của bong bóng là giá cả tăng mạnh mà không dựa trên giá trị thực tế hoặc tăng trưởng tương xứng của tài sản. Câu chuyện “chấp nhận P/E cao vì tương lai xán lạn” hay “coin không có ứng dụng vẫn x10 vì cộng đồng mạnh” – là điển hình.
Chúng ta có thể nhận diện bong bóng bằng một vài đặc điểm:
-
Giá tăng liên tục, vượt xa giá trị nội tại.
-
Dòng tiền F0 (người mới) đổ vào thị trường ào ạt.
-
Các phương tiện truyền thông, mạng xã hội, KOLs liên tục đẩy thông tin tích cực, thổi phồng kỳ vọng.
-
Tâm lý “sợ bỏ lỡ” lan tỏa mạnh mẽ, mọi người sẵn sàng vay mượn để đầu tư.
18. Tốc độ hình thành và vỡ bong bóng ngày càng nhanh hơn
So với thời kỳ dotcom hay bất động sản 2008, thì hiện nay các bong bóng tài chính được tạo ra – và vỡ – với tốc độ nhanh hơn nhờ công nghệ, mạng xã hội và hệ sinh thái đòn bẩy tài chính (margin, future, option…).
Một trend hot có thể lan ra khắp thế giới chỉ trong vài ngày. Và chỉ cần một cú rơi mạnh, thông tin tiêu cực, hoặc cú “đạp” kỹ thuật từ cá mập – là chuỗi panic sell có thể khiến thị trường sụp đổ trong vài phiên.
Cái nguy hiểm là: tốc độ vào càng nhanh thì tốc độ rút ra càng nhanh. Và người kẹt lại thường là người đến sau.
19. Bong bóng luôn tồn tại – và con người không bao giờ học được từ lịch sử
Điều thú vị là: mọi người đều biết bong bóng sẽ vỡ, nhưng ai cũng nghĩ mình sẽ kịp thoát trước khi nó nổ.
Tâm lý đám đông luôn vận hành theo cách này: ban đầu dè dặt, sau đó lạc quan, rồi hưng phấn cực độ → sụp đổ → hoảng loạn.
Dù lịch sử đã có hàng chục bong bóng lớn nhỏ – từ hoa tulip, dotcom, bất động sản Mỹ, coin 2017, cổ phiếu 2021… – nhưng thế hệ mới luôn nghĩ mình sẽ làm tốt hơn thế hệ cũ.
Sự thật là: bong bóng không xấu. Nó là một phần của chu kỳ tài chính. Nhưng điều đáng sợ là ta không học được cách làm chủ tâm lý trong đó.
20. Bong bóng là “màu mỡ” cho nhà đầu tư khôn ngoan – không phải để tránh, mà để tận dụng
Một số nhà đầu tư kỳ cựu hiểu rõ chu kỳ bong bóng và chủ động bước vào – đúng lúc – và bước ra – đúng điểm.
Họ không say máu ăn dày, mà bắt đầu gom tài sản ở đáy chu kỳ, chốt lãi khi thị trường hưng phấn, rồi kiên nhẫn chờ cơ hội tiếp theo.
Những người này chấp nhận ăn phần giữa của con sóng, không kỳ vọng đỉnh – không dính đáy.
Họ xây dựng hệ thống cảnh báo rủi ro, không dùng margin thái quá, không đu bám theo lời đồn, không mang tiền vay để đầu tư…
21. Những người thất bại thường không nhận ra mình đang ở trong bong bóng
Một điều trớ trêu là: khi bạn đang ở giữa bong bóng, bạn sẽ không biết. Vì mọi thứ xung quanh đều “hợp lý” theo logic của đám đông.
Bạn lên Facebook thấy ai cũng lãi. Bạn mở Zalo group thấy mọi người đang mua coin A, cổ phiếu B. KOL nào cũng livestream, bán khóa học, chia sẻ chiến lược làm giàu…
Bạn tưởng mình “có sóng thông tin” và “theo trend” – nhưng thực chất bạn chỉ là một phần của tâm lý bầy đàn.
22. Thị trường tài chính là nơi những người thiếu kiên nhẫn trả phí cho người kiên nhẫn
Khi bong bóng vỡ, những người giữ tâm lý vững, không FOMO, không chơi margin, có dự phòng thanh khoản – sẽ sống sót.
Ngược lại, những người tham, vội, nghĩ mình giỏi hơn thị trường – sẽ mất nhiều nhất.
Sự chậm rãi, kỷ luật và khiêm tốn… lại là yếu tố giúp vượt qua được các đợt “thanh trừng” sau bong bóng.
23. Không cần chống lại bong bóng – chỉ cần biết mình đang ở đâu
Không ai có thể chống lại bong bóng, vì nó là sản phẩm của dòng tiền, tâm lý và chu kỳ thị trường.
Nhưng bạn có thể:
-
Biết mình đang ở giai đoạn nào: tích lũy – tăng tốc – hưng phấn – sụp đổ – phục hồi.
-
Biết mình đang là ai: tay to hay nhỏ lẻ? có kiểm soát tâm lý không? có kỷ luật vốn không?
-
Biết điểm dừng: không cần phải tối đa hóa lợi nhuận, chỉ cần sống sót và phát triển đều.
Lời kết
Giai đoạn hiện nay, dù bạn đang ở thị trường nào – chứng khoán, coin, bất động sản… cũng nên tự hỏi: Liệu mình đang ở đoạn đầu, giữa hay cuối của một quả bong bóng? Mình có đang dùng vốn vay, đòn bẩy quá mức không? Mình có đang “tự tin quá mức” không?
Bong bóng không đáng sợ nếu ta biết nó đang hình thành. Vấn đề là ta thường không chịu chấp nhận điều đó… chỉ vì lợi nhuận trước mắt làm mờ đi lý trí.
Hãy tỉnh táo. Không phải thị trường tạo ra cú sốc, mà là chính lòng tham của chúng ta.
Quàng cáo: Đợt này mình làm thêm NGHỀ TAY TRÁI là MÔI GIỚI CHỨNG KHOÁN. Ae có nhu cầu mở tài khoản mới ủng hộ qua link tạo tài khoản: https://openaccount.vps.com.vn/?MKTID=BRL0
(Tự mở tài khoản đầu tư chứng khoán VPS chỉ 5 phút thực hiện online, với ID: BRL0. Tri ân khách hàng với 2 khóa học miễn phí trên Elearning.vn trị giá 1,5tr. Inbox Zalo 0795.030303 – trợ lý Thảo để được hỗ trợ)
Hướng dẫn đổi chuyên gia tư vấn (pic bên dưới):
Mời anh em đọc thêm: Vòng xoáy tài chính: “thắng – tự tin – tăng vốn – thua – mất sạch”
