BÀI HỌC FOMO TRỄ VÀ MẤT NHIỀU TỶ TỪ MÙA TRƯỚC
Chúng ta luôn tưởng rằng mình tỉnh táo. Nhưng tài chính không chỉ là bài toán kỹ thuật, mà còn là trận chiến tâm lý. Ai từng sống sót sau 1 mùa FOMO thì mới hiểu cái giá phải trả đắt như thế nào. Có người mất vài chục triệu, vài trăm triệu… Có người – như mình – thì mất vài tỷ.
1. Bài học 2 tỷ: Không dễ dãi với tiền kiếm được (trong crypto)
Mùa trước giai đoạn 2020 mình không để ý tới thị trường coin, vì mãi mê bên chứng khoán. Mãi tới khi cuối 2021 mới chú ý đến nó thì đã tăng gần hết sóng. Nhưng càng đoạn cuối thông tin càng tốt và mọi người đều tích cực,… Mình bắt đầu chủ quan, bỏ qua tín hiệu ở vùng đỉnh và nghĩ rằng còn dư địa tăng tiếp, và FOMO tiếp vào những coin top 10-20.
Nhưng chỉ sau 2-3 tuần, các coin đó giảm 30-50%, nhận ra đã vào downtrend, mình loay hoay xử lý và giữ lại một phần vốn ít ỏi chứ không tiếp tục HOLD tiếp.
Không bao giờ dễ dãi với tiền kiếm được, đặc biệt là tiền lời trong tài chính.
2. “Cash out” FOMO kênh mới: “Đu đỉnh bất động sản”
Đầu năm 2022, mình có một khoản lãi kha khá từ chứng khoán. Đang vui, lại thấy BĐS “có vẻ vào chu kỳ mới sau covid”, nên mạnh dạn vay thêm 8 tỷ để mua 1 căn nhà.
Nhưng thị trường không chạy theo mong muốn. CK thì rơi vì tin xấu liên tục, còn BĐS thì cũng đảo chiều quay đầu giảm và mất thanh khoản. Lúc đó mới ngộ ra:
Nếu kênh tài chính như chứng khoán rơi, thì BĐS cũng khó có thể đi ngược chiều được.
Tiền từ tài chính nên chuyển về những kênh phòng thủ: gửi tiết kiệm, vàng, hoặc giữ cash – để đợi các vùng bong bóng xì mạnh. Lúc đó là cơ hội thực sự. (chờ đợi khoảng 1-2 năm)
3. Sai lầm từ việc thay đổi khẩu vị đầu tư
Ban đầu mình chơi rất bài bản: coin top (BTC, ETH, BNB,…). Những cổ phiếu cơ bản, có phân tích. Nhưng khi thị trường tăng mạnh, tâm lý lại biến đổi. Thấy các mã đầu cơ, coin rác x5 x10 liên tục, mình cũng không chịu được – bắt đầu thử chuyển hướng sang những mã “mang tính đánh bạc”.
Kết quả thì ai cũng đoán được…
Từ cổ phiếu tốt sang cổ phiếu đầu cơ là quá trình trượt dốc về kỷ luật đầu tư.
4. Tự tin quá mức, rồi dùng đòn bẩy
Sau vài lệnh thắng, mình nghĩ mình “biết cách chơi” rồi. Tự tin rủ thêm bạn bè, anh em nên tham gia để “không bỏ lỡ cơ hội”.
Nhưng thị trường không báo trước cú rơi. Một “thiên nga đen” ập đến, không có thanh khoản thoát hàng, cổ phiếu đầu cơ rơi rất nhanh và giảm sàn liên tục nhiều phiên.
Không phải ai cũng may mắn kịp chạy khi bong bóng vỡ. Đòn bẩy là con dao hai lưỡi, và mình đã cầm nhầm lưỡi dao.
5. Chạy theo cộng đồng – sai ở timing, sai ở vị trí
Một lỗi phổ biến là… thấy người khác ăn thì mình nhảy vào. Nhưng thực ra họ đã vào trước từ lâu rồi, còn mình toàn vào ngay sau đoạn “khoe lời”.
Nhiều lần mình fomo khi thấy cộng đồng xôn xao: “Token X đang pump”, “Cổ phiếu Y đang có tin tốt”,… Nhưng khi mình vô được, thì họ đang chốt ra.
Không có ai đi báo cho bạn rằng: tôi chuẩn bị bán đỉnh. Chúng ta chỉ biết khi nó đã rơi.
6. Bài học về sự lặp lại của thị trường
Mùa nào cũng có một dạng bong bóng mới. Có thể là AI, là Metaverse, là cổ phiếu penny, hay là coin rác. Nhưng quy trình vẫn lặp lại:
-
Ban đầu ít người tin
-
Giữa mùa thì fomo kéo tới
-
Cuối mùa, ai cũng nghĩ còn lên nữa
-
Và rồi… nổ tung
Mình từng nghĩ: “Mình thông minh hơn mùa trước rồi”. Nhưng không. Tâm lý vẫn bị thị trường dắt mũi.
7. Thị trường luôn biết cách móc túi người thiếu kiên nhẫn
Lợi nhuận lớn không đến từ hành động liên tục. Mà từ việc đợi đúng cơ hội và “ngồi yên đúng lúc”.
Trong khi mình nhảy vào nhảy ra, thì một người bạn khác chỉ hold BTC và vàng – không lướt, không margin. Kết quả: anh ấy giữ được toàn bộ lợi nhuận.
Làm nội dung tài chính ở đỉnh – trở thành người khuyến nghị sai thời điểm
Một số anh em ban đầu chia sẻ hành trình đầu tư chân thật, giúp người khác học hỏi. Nhưng khi lãi lớn, chúng ta dễ quên mất vị trí của mình và dần trở thành người khuyến nghị.
Vô tình, khi thị trường đã tăng nóng, lời chia sẻ lại khiến người theo sau fomo, đu đỉnh. Điều đó không chỉ tạo ra gánh nặng về trách nhiệm, mà còn ảnh hưởng đến chính cảm xúc đầu tư của mình.
Ở đỉnh chu kỳ, tốt nhất là giữ quan sát – giữ im lặng – giữ nguyên tắc.
Chu kỳ tăng – dễ thắng, chu kỳ giảm – dễ mất
Chu kỳ đầu tư cũng như sóng thủy triều. Sóng lên thì ghe nào cũng nổi. Sóng xuống, không ai dám chắc giữ được tài sản.
Chúng ta phải nhớ: thị trường cho cơ hội – nhưng cũng đòi lại nhanh hơn chúng ta nghĩ. Nhất là khi full margin, vay tiền để đầu tư ở vùng đỉnh.
Thắng vài tỷ nhưng thua chỉ cần vài phiên sàn hàng loạt là đủ cháy tài khoản. Và cú rơi của thị trường tài chính luôn bất ngờ, không ai thoát hàng kịp.
Bài học từ thiên nga đen: thị trường không đoán được
Mỗi chu kỳ đều có một “thiên nga đen” – một cú kiện bất ngờ mà không mô hình nào đoán trước.
Đó có thể là chính sách siết margin, tin tức vĩ mô xấu, hoặc một cú sụp từ hệ sinh thái lớn. Và thường, chúng ta không có phản ứng kịp.
Bởi vậy, kế hoạch sống sót quan trọng hơn kế hoạch kiếm tiền. Không margin quá mức. Không vay thêm để đánh bạc. Không đu theo đám đông mà quên mất gốc gác chiến lược.
Bảo toàn quan trọng hơn tối ưu
Ở cuối chu kỳ, nhiều anh em vẫn cố gắng tối ưu từng % lợi nhuận. Nhưng càng tối ưu – càng dễ sai.
Bởi biến động lúc đó rất mạnh, tin tức đảo chiều nhanh, tâm lý thị trường thay đổi từng ngày.
Thay vì tối ưu từng điểm vào ra, có lẽ nên bảo toàn vốn – giữ sức khỏe tài chính để còn đủ lực cho chu kỳ sau.
Cuộc chơi tài chính không phải ai thắng nhiều nhất mà là ai đi lâu nhất. Đến được 3 mùa sau mới biết ai khôn, ai non tay.
Tâm lý “ngồi nhìn không chịu được” dẫn đến giao dịch sai thời điểm
Khi chưa có vị thế, nhưng thấy tài khoản người khác xanh rì, chúng ta khó mà ngồi yên. Dù biết là đang ở vùng nguy hiểm, nhưng lại nghĩ: “vào một ít thôi, kiếm tí rồi ra”. Nhưng thị trường không đơn giản vậy. Khi đã nhúng tay vào, anh em sẽ khó mà giữ được kỷ luật. Lỗ một ít thì gồng, lãi một ít thì lại tiếc. Cứ thế mà xoay vòng tâm lý.
Thị trường luôn khiến người không có vị thế cảm thấy nôn nóng. Và khiến người có vị thế cảm thấy không đủ. Đó là cái bẫy khiến chúng ta liên tục đưa ra quyết định sai thời điểm.
Nhiều người fomo không vì tham lam, mà vì sợ bỏ lỡ
Thực tế, nhiều anh em không fomo vì kỳ vọng lợi nhuận, mà vì… “sợ bị bỏ lại phía sau”. Bạn bè có lãi, group khoe lệnh, cộng đồng bàn tán, báo chí đăng bài… khiến chúng ta cảm thấy nếu không vào thì sẽ lạc hậu. Đây là hiệu ứng tâm lý “bandwagon” – hiệu ứng đám đông cổ điển, ai cũng đang nhảy lên chuyến tàu, mình đứng ngoài thì thấy như kẻ thất bại.
Nhưng chúng ta cần tỉnh táo: thị trường không trả thưởng cho người tham gia đúng lúc đám đông hưng phấn nhất. Ngược lại, những cú “quay xe” của thị trường thường đến đúng lúc chúng ta mất cảnh giác nhất.
Fomo làm mất đi tính logic và hệ thống đầu tư ban đầu
Khi mới bắt đầu, phần lớn anh em đều có kế hoạch: phân bổ vốn hợp lý, chọn tài sản tốt, ưu tiên an toàn,… Nhưng khi thị trường vào mùa nóng, cảm xúc bắt đầu lấn át lý trí. Chúng ta phá vỡ kỷ luật: vào full margin, mua đuổi giá cao, bỏ qua kiểm tra cơ bản.
Kế hoạch ban đầu dần bị bỏ quên, thay vào đó là những quyết định cảm tính – mua vì thấy người khác mua, bán vì thấy người khác hoảng loạn. Một hệ thống đầu tư đúng chỉ hiệu quả khi được duy trì nhất quán. Nhưng fomo khiến chúng ta tự tay đập vỡ cái hệ thống đó.
Những cú điều chỉnh đầu tiên thường không đáng sợ bằng sự chủ quan của chúng ta
Một thực tế: cú điều chỉnh đầu tiên của thị trường thường là lời cảnh báo nhẹ. Nhưng vì tài khoản chưa giảm nhiều, chúng ta thường chủ quan. Lúc đó sẽ có rất nhiều lý do để… giữ lại vị thế: “cú chỉnh nhỏ thôi”, “sẽ bật lên lại”, “đây là cơ hội mua thêm”.
Và khi thị trường thực sự đảo chiều, đa số đã kẹt vốn gần hết, mất khả năng xoay chuyển. Quan trọng hơn cả cú rơi là cái tâm lý “không tin là thị trường đã hết sóng”, nên càng rơi, càng gồng, càng kỳ vọng.
Nhiều cú rơi không có điểm thoát – vì nhà đầu tư không sẵn sàng thoát
Thị trường không phải lúc nào cũng rơi từ từ để cho chúng ta chạy. Có những lần sập “sàn đồng loạt”, hoặc giảm liên tục nhiều phiên không hồi, tạo cảm giác tê liệt. Và ngay cả khi có điểm thoát, nếu tâm lý chưa chuẩn bị, chúng ta cũng không dám cắt.
Rất nhiều anh em không bán được khi bắt đầu lỗ, vì còn hy vọng. Nhưng khi tài khoản âm sâu, lại chuyển từ hy vọng sang tê liệt. Và tới lúc buộc phải cắt, thì đó đã là đáy. Đây là vòng lặp quen thuộc của những người fomo trễ và không có kế hoạch thoát vốn từ đầu.
Bài học không phải là “đừng fomo”, mà là “chuẩn bị trước khi fomo”
Chúng ta rất khó cưỡng lại sự hấp dẫn của mùa sóng lớn. Nói “đừng fomo” gần như là vô nghĩa, vì ai cũng sẽ có lúc bị cuốn theo. Nhưng điều khác biệt nằm ở sự chuẩn bị: nếu anh em có một kế hoạch vốn rõ ràng, có các ngưỡng chốt lời – cắt lỗ được thiết lập từ trước, thì dù fomo vẫn có cơ hội thoát kịp.
Ngược lại, nếu vào thị trường bằng cảm xúc và không có ranh giới rõ ràng, thì khả năng cao là bài học trả giá – và trả bằng rất nhiều tiền, thời gian, thậm chí niềm tin.
Kết: Lời nhắc cho mùa tới
Nếu bạn vừa thắng đậm, hãy rút 30-50% ra khỏi thị trường. Gửi tiết kiệm, mua vàng, hoặc đơn giản là giữ cash.
Nếu bạn chưa thắng, đừng fomo nữa. Sóng sau có thể to hơn, nhưng bong bóng cũng to hơn. Vào sai thời điểm là trả học phí gấp đôi.
Tiền từ tài chính không dễ giữ. Nhưng bài học đắt giá, thì nhớ thật lâu.
“Tâm lý thị trường thì luôn cũ, chỉ có nhà đầu tư mới là người nghĩ mình đang làm điều khác biệt.”
